Uitkomst aanbesteding: coronatests uit Nederland naar Belgisch lab, Nederlandse megalabs buitenspel

Nederland gaat vanaf komende maand een aanzienlijk deel van zijn coronatests laten analyseren in een Belgisch lab. Gevolg is dat twee gloednieuwe zogeheten hoogvolumelabs in Rijswijk en Utrecht alweer grotendeels overbodig zijn.

Charlotte Huisman 3 november 2021, 05:00

Het hoogvolumelaboratorium van Eurofins in Rijswijk. Het lab kan tienduizenden tests per dag verwerken. Beeld Bart Maat

Dat is volgens bronnen van de Volkskrant de voorlopige uitkomst van een aanbestedingsprocedure die net is afgerond. De labs werden vorig jaar op verzoek van minister Hugo de Jonge (Volksgezondheid) gebouwd.

In crisistijden kan het risicovol zijn de analyse van coronatests in het buitenland te laten doen, zeggen deskundigen. In 2020, toen de coronacrisis uitbrak, kozen meerdere Europese landen ervoor hun eigen belangen te beschermen ten koste van anderen. Zo werden grenzen gesloten, waardoor het vervoer van medische hulpmiddelen als mondkapjes onmogelijk werd.

‘Bij schaarste aan bijvoorbeeld een bepaalde grondstof kan een buitenlands lab de belangen van het thuisland laten voorgaan’, zegt bestuurder Esther Talboom-Kamp van Unilabs, een van de labs die door de aanbesteding buitenspel is gezet. ‘En waarom zou je testbuisjes naar België rijden als de analyse ook gewoon in Nederland kan?’

Naast het Belgische Synlab is ook een samenwerkingsverband rondom laboratorium LabMicta uit Hengelo winnaar van de grote testopdracht in de aanbesteding. Zij worden regionaal bijgestaan door vooral kleine ziekenhuislaboratoria. Geen van deze labs wilde reageren.

In de aanbestedingsrace voor de gewilde rol als landelijke testpartij scoorden het Utrechtse hoogvolumelab – een lab dat heel veel tests aankan – van Unilabs en het Belgische Synlab evenveel punten op de belangrijkste gestelde voorwaarden: de prijs per test en de snelheid van verwerking. Daarom werd, naar Europese aanbestedingsregels, vorige week geloot bij een notaris. De Belgische partij won. ‘Aan ons bod lag het niet’, zegt Talboom. ‘Als Nederland belang had gehecht aan de Nederlandse hoogvolumelaboratoria had bijvoorbeeld afstand tot de teststraten een criterium kunnen zijn.’

Geen vast aanspreekpunt

Talboom zegt dat Unilabs hierover meerdere keren tevergeefs contact heeft gezocht met het ministerie. ‘Er is geen vast aanspreekpunt voor laboratoria, iedereen verwijst naar elkaar, alsof niemand verantwoordelijk is.’ Het ministerie van Volksgezondheid wil niet reageren voordat de gunning officieel bekend is gemaakt. Minister De Jonge benadrukte eerder dat in een pandemie hoogvolumelaboratoria noodzakelijk zijn.

Dat Nederland, ondanks de aanwezige hoogvolumelabs, toch ongeveer eenderde van de tests voor analyse naar België gaat sturen, is een onverwachte wending in een rommelig verlopen testbeleid. Daarin woedt constant een onderlinge strijd tussen laboratoria om het binnenhalen van de lucratieve opdrachten van de PCR-coronatests. Bij de nieuwe gunning, die loopt tot uiterlijk volgend najaar, gaat het om de verdeling van maximaal 2 miljard euro. Zo hielden de kleine Nederlandse ziekenhuislaboratoria tijdens de coronacrisis lang vol dat zij de coronatests wel alleen afkonden. Toen het testen in het najaar van 2020 stokte, moest minister De Jonge halsoverkop contracten afsluiten met buitenlandse megalaboratoria.

Pandemielabs

Op verzoek van de minister zetten eind vorig jaar Eurofins in Rijswijk en Unilabs in Nederland grote ‘pandemielabs’ op, die elk tienduizenden tests per dag kunnen verwerken. Deze labs werken met meerdere systeemlijnen, zodat zij door kunnen draaien als aan één type grondstof gebrek is. Ook houden zij extra mankracht, voorraden en apparatuur achter de hand om snel te kunnen opschalen.

Maar nu Nederland niet langer in crisis is en voldoende testcapaciteit heeft, geldt de Europese verplichting om de coronatests aan te besteden, zegt de Dienst Testen van het ministerie van Volksgezondheid. Afgelopen week zijn 224 duizend tests afgenomen. Om in aanmerkingen te komen voor de aanbesteding konden laboratoria zich deze zomer inschrijven voor 23 regionale testgebieden (per GGD) en voor een landelijke rol, met in totaal een capaciteit van 92 duizend dagelijkse PCR-tests. De twee voor de landelijke rol uitverkoren laboratoria krijgen ongeveer 60 procent van de tests. Een laboratorium mocht maximaal op twee onderdelen meedingen.